Μουσική : Μάνος Ξυδούς
Στίχοι : Πάμπος Φιλίππου
Απο το δίσκο
" Τ'αστέρια θα'ναι πάντα μακριά"
Η ιστορία του Παλαίκυθρου κρατήθηκε μυστική από τους απλούς Τουρκοκύπριους - δεν είχαν ιδέα τι συνέβη εκεί, όπως και οι Ελληνοκύπριοι δεν ήξεραν τι συνέβη στη Μάραθα, τον Σανταλάρη και την Αλόα.
Συνεχώς επιστρέφω στην ιστορία του Παλαίκυθρου διότι δυσκολευόμουν να καταλάβω τι ακριβώς συνέβη, αλλά κυρίως, γιατί συνέβη.
Τι συνέβη στο Παλαίκυθρο τον Αύγουστο του 1974;
Στις 17 Αυγούστου 1974, τρεις ή τέσσερις Τουρκοκύπριοι πήγαν στο Παλαίκυθρο για να λεηλατήσουν... Μια μέρα πριν, είχαν πάει στη φάρμα της οικογένειας Σουππουρή για να κλέψουν τις αγελάδες και τα άλλα ζώα.
Είκοσι ένας Ελληνοκύπριοι, οι περισσότεροι γυναίκες και παιδιά μαζεύτηκαν στο σπίτι του Σουππουρή. Δεν είχαν φύγει, πιθανόν λόγω των ζώων - σε πολλές περιπτώσεις οι άνθρωποι που είχαν ζώα δίσταζαν να φύγουν από τα σπίτια τους και να τρέξουν για την ασφάλειά τους. Έτσι, οι τέσσερις Τουρκοκύπριοι πήγαν στο Παλαίκυθρο για να λεηλατήσουν και πιθανόν συζήτησαν με τον παππού Σουππουρή που είχε φάρμα. Υπάρχουν φήμες λένε ότι ήθελαν να κλέψουν τη μηχανή αρμέγματος που ήταν αρκετά καινούργια στην περιοχή. Μετά από πολλές συνεντεύξεις με Ελληνοκύπριους σχετικά με το Παλαίκυθρο μια μέρα δημοσίευσα την ιστορία, και πήρα τηλεφώνημα από ένα μάρτυρα που ήθελε να μου μιλήσει για τη σφαγή. Είναι από την Επηχώ (Cihangir-Abohor) και είναι περίπου 50 χρονών. Δεν ήταν αναμειγμένος με απρεπείς ενέργειες αλλά είναι ένας σημαντικός αυτόπτης μάρτυρας από την περιοχή που είδε πολλά.
Συναντηθήκαμε στο σπίτι του και μου είπε την ιστορία του:
"Είχαν έρθει στο χωριό μας την Επηχώ (Abohor-Cihangir) Ελληνοκύπριοι και λεηλάτησαν τα σπίτια μας και έσπασαν κάποια έπιπλα. Συνεπώς πήγαμε να πάρουμε κάποια έπιπλα από τα σπίτια των Ελληνοκυπρίων ώστε να αντικαταστήσουμε τα δικά μας σπασμένα έπιπλα. Απ' ό,τι θυμούμαι, γύρω στο μεσημέρι στις 17 Αυγούστου 1974 πήγαμε στο Παλαίκυθρο. Είδαμε ότι τα σπίτια στο Παλαίκυθρο δεν είχαν ανοιχτεί ακόμα. Είμαστε 5-6 φίλοι έτσι πήγαμε σε διαφορετικά σπίτια. Όταν μπήκαμε στο πρώτο σπίτι, ένας Τούρκος στρατιώτης άρχισε να φωνάζει:
"Θα σε πυροβολήσω! Ψηλά τα χέρια!"
Μας μάζεψε εκεί και είπε:
"Ποιος πυροβόλησε αυτούς τους ανθρώπους; Ορκίζομαι ότι θα τον σκοτώσω, όποιος και να είναι!"
Φοβηθήκαμε... Στο σπίτι ήταν μια γυναίκα με ένα παιδί - το παιδί το είχαν πυροβολήσει στην κοιλιά και η μητέρα που το κρατούσε ήταν πεθαμένη. Υπήρχε μια άλλη γυναίκα που ήταν πληγωμένη στο πόδι. Μάθαμε αργότερα ότι το ένα της πόδι ήταν ανάπηρο και την πυροβόλησαν στο γερό της πόδι. Έλεγε "Παττίχες! Παττίχες!", ζητούσε καρπούζι ενώ στεκόταν στη μέση του δωματίου. Διψούσε τόσο πολύ... Κάποιοι από τους Τούρκους στρατιώτες ήταν πολύ θυμωμένοι με ό,τι συνέβη.
Κοντά στο σπίτι ήταν ένα βαν Peugeot... Υπήρχαν 3-4 νεκρά σώματα και ανάμεσά τους ένα αγόρι 12-13 χρονών που προσποιούνταν ότι ήταν πεθαμένο. Όταν ο Τούρκος διοικητής μάς ανάγκασε να σηκώσουμε τα χέρια στον αέρα, το αγόρι πήρε κουράγιο. Σηκώθηκε και είπε στο διοικητή "μιλάς αγγλικά;".
Ο Τούρκος στρατιώτης δεν μιλούσε αγγλικά. Υπήρχε ένας χωρικός δίπλα μας και το παιδί του είπε "δεν είναι αυτοί που μας πυροβόλησαν...".
"Μίλα" είπε ο διοικητής και το παιδί άρχισε να μιλά ελληνικά και ο χωρικός μας μετάφραζε στα τούρκικα στον διοικητή... Το παιδί είπε: "Τρία άτομα ήρθαν με ένα κόκκινο τράκτορ... Αυτοί δεν είναι οι άνθρωποι που μας πυροβόλησαν....". Το παιδί ήταν πυροβολημένο σε 5-6 σημεία, φορούσε ένα άσπρο πουκάμισο, γεμάτο αίματα. Σκέφτηκα "γιατί τον πυροβόλησαν τόσες φορές αλλά δεν κατάφεραν να τον σκοτώσουν;". Διότι είχαν ένα όπλο Thompson και δεν δούλευε καλά το ελατήριο του... Ίσως γι' αυτό επέζησε...
Ο στρατιώτης είπε "Οκέι..."
Υπήρχε ένα άλλο παιδί στις τριανταφυλλιές που έτρεμε πολύ...
Ο Τούρκος στρατιώτης μας διέταξε να σκάψουμε και να θάψουμε τα νεκρά σώματα αλλά καθώς μας έδωσε τη διαταγή αυτή, το 12χρονο αγόρι άρχισε να τρέχει και μπήκε στο σπίτι της οικογένειας Σουππουρή. Ο στρατιώτης μάς διέταξε να τρέξουμε πίσω του. Τρέξαμε... Το παιδί πήγε στο υπνοδωμάτιο. Στο κρεβάτι ήταν μια γυναίκα εντελώς γυμνή... Το παιδί πήδηξε πάνω της, σκεπάζοντας την με το σώμα του και φωνάζοντας "Μάνα μου!..."
Την πυροβόλησαν στα γεννητικά της όργανα και το παιδί προσπαθούσε να σταματήσει το αίμα με βαμβάκι. Την είχαν βιάσει και πυροβολήσει. Αργότερα αυτός που τη βίασε μας καυχιόταν ότι "Και τους βίασα και τους σκότωσα..."
Μέσα στο σπίτι ήταν ένα νεαρό κορίτσι σε μια πολυθρόνα, μισόγυμνο. Την είχαν σκοτώσει και εκείνη.
Κλείσαμε την πόρτα και βγήκαμε έξω...
Είχαν μαζέψει μερικούς Τουρκοκύπριους γύρω από το χωριό και τους έβαλαν σε γραμμή. Το 12χρονο αγόρι υπέδειξε ποιοι έκαναν τη σφαγή αυτή. Τρεις Τουρκοκύπριοι συνελήφθηκαν και τους πήραν στη Μια Μηλιά (Haspolat) για να δικαστούν. Αργότερα, κάποιοι άνθρωποι από το χωριό μας πήγαν στη Μια Μηλιά και είπαν ιστορίες στους Τούρκους στρατιώτες ότι αυτοί που θα τους δίκαζαν επίσης υπέφεραν και έπεισαν τους στρατιώτες να τους αφήσουν ελεύθερους. Έτσι έφυγαν ατιμώρητοι.
Μετά από 10 λεπτά ήρθαν η Ερυθρά Ημισέληνος και οι άλλοι στρατιώτες... Ήρθε και ένας στρατιωτικός γιατρός για να δει τους πληγωμένους και να πει ποιοι ήταν πεθαμένοι για να θαφτούν.
Όταν ήρθε αυτός ο γιατρός, κάποιοι άνθρωποι άρχισαν να βγαίνουν από τη σοφίτα του σπιτιού - πρέπει να κρύφτηκαν εκεί. Άρχισαν να περιγράφουν τι έγινε. Ένας από αυτούς περιέγραψε έναν από τους δολοφόνους:
"Δουλεύαμε μαζί του στα καμίνια".
Υπήρχαν ανάμεσά τους και Ελληνοκύπριοι που μιλούσαν τούρκικα. Αυτούς τους ανθρώπους τους πήραν στη Βώνη την επόμενη μέρα. Όταν μπήκαμε στη μάντρα του Σουππουρή, είδαμε τα νεκρά σώματα τεσσάρων αντρών - είχαν τα ρολόγια τους πάνω τους. Μετά την πιστοποίηση του θανάτου 17-18 από αυτούς, τους έθαψαν σε ένα χαντάκι κοντά στο σπίτι... Και ξέρεις αυτόν το μαζικό τάφο που εντοπίστηκε και ανασκάφηκε...
Δεν έγινε τέτοιο πράγμα σε άλλο τόπο. Είναι ντροπή που αυτοί οι τρεις Τουρκοκύπριοι το έκαναν αυτό... Ήθελα να σου πω αυτά που ξέρω ώστε όλοι να καταλάβουν τι έγινε. Ντρέπομαι για αυτά που έκαναν..."
Μου τηλεφωνεί το περασμένο Σάββατο:
"Σε παρακαλώ, ήρθα για μόνο δύο μέρες και πρέπει να σε δω... Θέλω να σου μιλήσω για το Παλαίκυθρο... Ζω στο εξωτερικό και είμαι τώρα 45 χρονών... Τότε ήμουν μόνο 10 χρονών..."
Έτσι συναντιόμαστε στην εφημερίδα... Και μου λέει την ιστορία του:
"Ήμουν μόνο 10 χρονών... Είχαμε φύγει από την Επηχώ και τον Ιούλιο του 1974 πήγαμε για να μείνουμε στα Κνώδαρα (Konedra - Khonadara). Εκείνη την περίοδο, κάποιοι Ελληνοκύπριοι λεηλάτησαν τα σπίτια μας στην Επηχώ. Έσπασαν κάποια έπιπλα και έκλεψαν κάποια πράγματα... Δεν ξέρω ποιοι ήταν αυτοί οι Ελληνοκύπριοι που ήρθαν να λεηλατήσουν αφότου φύγαμε από το χωριό... Έτσι κάποιοι από τους συγχωριανούς μας είχαν πάει να βρουν έπιπλα από ελληνοκυπριακά σπίτια στα γύρω χωριά. Μερικοί είχαν πάει στο Παλαίκυθρο... Ο πατέρας μου είχε πάει να φέρει σανό από την Τύμπου για τα ζώα ...
Αργότερα είχαμε ακούσει ότι εκείνη τη μέρα συνελήφθη ο πατέρας μου. Όσοι από το χωριό μας είχαν πάει να πάρουν κάτι από ελληνοκυπριακά σπίτια είχαν συλληφθεί. Είχαν πάει στο Παλαίκυθρο ή εκεί γύρω και όταν διαπιστώθηκε ότι δεν ήταν αυτοί που έκαναν τη σφαγή στο Παλαίκυθρο, τους άφησαν ελεύθερους όλους, εκτός από 4 Τουρκοκύπριους. Τρεις από αυτούς ήταν από το χωριό μας και ένας από ένα άλλο χωριό... Τους αναγνώρισε το 12-13χρονο αγόρι που επέζησε από τη σφαγής στο Παλαίκυθρο... Τους συνέλαβαν και τους πήραν στη Μια Μηλιά για να τους δικάσουν αλλά αργότερα ακούσαμε ότι κάποια σημαίνοντα άτομα από το χωριό μας είπαν στους Τούρκους στρατιώτες που τους συνέλαβαν ότι "Και οι οικογένειές τους έχουν υποφέρει" - έτσι τους ελευθέρωσαν. Ο πατέρας μου που δεν είχε καμία σχέση με τη σφαγή είχε έρθει στο σπίτι αλλά δεν μιλούσε... Μέχρι σήμερα δεν μιλά. Όταν τον ρωτώ κάτι για τη μέρα εκείνη, αρχίζει να κλαίει και φεύγει μακριά.
Ως δεκάχρονο παιδί άρχισα να ακούω τους μεγάλους γύρω μου να μιλούν για το θέμα αυτό... Άκουα αυτό ή εκείνο στο σπίτι ή στο καφενείο. Μου πήρε χρόνια να μάθω τι πραγματικά συνέβη και καθώς μάθαινα λεπτομέρειες άρχισα να τρομάζω.
Οι μεγάλοι του χωριού μάς έστελναν να μαζέψουμε πράγματα - ή πηγαίναμε από μόνοι μας, σαν παιδιά, για να κοιτάξουμε στα άδεια σπίτια αφού είχαν φύγει οι Ελληνοκύπριοι... Μια φορά, θυμούμαι, είχα πάει σε ένα σπίτι στο Έξω Μετόχι (Duzova). Μια γριά γυναίκα καθόταν ακίνητη σε μια καρέκλα... Όταν την πλησίασα και πήγα να την αγγίξω έπεσε από την καρέκλα... Πρέπει να ήταν πεθαμένη... Δεν υπήρχε αίμα ή οτιδήποτε - η καρδιά της πρέπει να σταμάτησε και έμεινε έτσι στην καρέκλα... Όταν άνοιξα ένα ερμάρι σε εκείνο το σπίτι, υπήρχε ένας Ελληνοκύπριος στρατιώτης που κρυβόταν με το όπλο του... Είχε βάλει το όπλο στον κρόταφό μου και δεν κινήθηκα - ούτε και αυτός - για περίπου 20 λεπτά... Μείναμε παγωμένοι στο σπίτι εκείνο στο Έξω Μετόχι, αλλά δεν με σκότωσε. Με άφησε να φύγω...
Μια μέρα, θυμούμαι να φέρνουν έναν Ελληνοκύπριο στρατιώτη στην Επηχώ. Είχε τα χέρια του ψηλά. Είχε έρθει κοντά στο χωριό και ζήτησε νερό και μερικές γυναίκες από το χωριό του έδωσαν νερό για να πιει, οπότε τον ανακάλυψε ένας Τουρκοκύπριος στρατιώτης. Έτσι τον έφεραν στο κέντρο του χωριού, όπου είχαν φέρει μερικά έπιπλα από το Έξω Μετόχι. Σαν παιδιά που ήμασταν, παίζαμε εκεί... Στήθηκε ένα πρόχειρο δικαστήριο στο κέντρο του χωριού για να τον δικάσει. Του είχαν πει ότι "είχε πάρει όπλα για να πολεμήσει ενάντια σε Τούρκους και πυροβόλησε κατά Τούρκων και άρα είναι ένοχος". Και εκεί, μπροστά στα μάτια μας, τον εκτέλεσαν. Τον θυμούμαι να είναι ξαπλωμένος στο χώμα και ένας Τουρκοκύπριος να τον πυροβολεί. Αργότερα έσυραν το σώμα του από τα πόδια και του έβγαλαν τις μπότες και τις έριξαν προς εμάς:
"Παιδιά! Πάρτε τις μπότες! Πάρτε τες!"
Τώρα που είμαι 45 χρονών, συνειδητοποιώ ότι όλα αυτά στην περιοχή μας προκλήθηκαν από τον Τουρκοκύπριο διοικητή της περιοχής. Τον θυμούμαι να έρχεται με ένα τζιπ και να φωνάζει: "Αν κάποιος φέρει αιχμαλώτους, θα είμαι ο πρώτος που θα σκοτώσω αυτό το άτομο που έφερε αιχμαλώτους! Δεν θέλουμε αιχμαλώτους, καταλαβαίνετε;".
Έτσι είχε δώσει τη διαταγή να μην παίρνουν κανένα στρατιώτη ζωντανό... Ο άντρας αυτός ήταν από ένα γειτονικό χωριό - δεν είναι πλέον ζωντανός...
Θυμούμαι επίσης τη σφαγή στην περιοχή "Beyaz Kirach" κοντά στο χωριό. Εδώ είχαν πυροβολήσει κάποιους Ελληνοκύπριους στρατιώτες... Αργότερα τους είχαν θάψει εκεί σε κάτι σπηλιές. Ήταν αρχαίες σπηλιές, αλλά μετά από κάποιο καιρό, είχαν πάρει το χώμα από τις σπηλιές αυτές για να κτίσουν ένα εργοστάσιο... Όντας παιδιά είχαμε ακούσει ότι υπήρχαν οστά στο βάθος της οικοδομής και θυμούμαι να πηγαίνω εκεί με τους φίλους μου με τα ποδήλατά μας για να ψάξουμε για τα οστά...
Στο στρατόπεδο όπου κρατούνταν οι αιχμάλωτοι στη Βώνη υπήρχε ένας Τουρκοκύπριος τον οποίο λάτρευαν οι Ελληνοκύπριοι. Τον θυμούμαι καλά. Ήταν ο Alpay Topuz, ο άνθρωπος που σταμάτησε τους βιασμούς στο στρατόπεδο. Ο Alpay Topuz έφερνε γάλα για τα βρέφη και πήγαινε και έψαχνε στα σπίτια για να βρει παιγνίδια και να τα φέρει στα παιδιά των Ελληνοκυπρίων στο στρατόπεδο για να παίξουν... Δεκάχρονος εγώ, πήγαινα και προσπαθούσα να πάρω τα παιγνίδια αυτά από τα χέρια των Ελληνοκύπριων παιδιών... Τώρα κλαίω όταν σκέφτομαι τι είχα κάνει! Γιατί προσπαθούσα να τους πάρω τα παιγνίδια αυτά; Γιατί; Όμως ήμουν μόνο ένα παιδί... Μόνο τώρα συνειδητοποιώ ότι δεν έπρεπε να έπαιρνα τα παιγνίδια αυτά από τα παιδιά στο στρατόπεδο με τους αιχμαλώτους στη Βώνη..."
Κλαίει καθώς μιλά, τα γαλάζια του μάτια σταδιακά φουσκώνουν και κοκκινίζουν... Η καρδιά του είναι τόσο βαριά με τη θλίψη αυτών που συνέβηκαν το 1974, που ακόμα και να κλαίει για μέρες, αυτή η θλίψη δεν θα φύγει...
"Έχω ακόμα εφιάλτες" λέει, τρέμοντας από τη φρίκη αυτών των εμπειριών ... "Μόνο όταν υπάρξει ένα δικαστήριο για τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξαν οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι και μόνο όταν τους δικάσουν, μόνο τότε θα επιστρέψω στην Κύπρο. Διότι τώρα, νομίζω, η ανθρώπινη ζωή δεν έχει καθόλου αξία σε αυτό το νησί..."
Sevgul Uludag
(Πηγή Εφημερίδα Πολίτης 10/08/2008)
Η ανάπτυξη μέσα στο σχολείο ενός πνεύματος συμφιλίωσης με τους Τ/κ, ώστε η συμφιλίωση να συμβεί στις συνειδήσεις όλων των πολιτών, όλων των κοινοτήτων της Κύπρου, καθώς και η ανάπτυξη της καινοτομίας και τη δημιουργικότητας στην εκπαίδευση είναι οι δύο βασικοί στόχοι που έθεσε για την επόμενη σχολική χρονιά το Συμβούλιο Παιδείας το οποίο συνήλθε σήμερα υπό την προεδρία του Προέδρου της Δημοκρατίας Δημήτρη Χριστόφια.
Ο Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού Ανδρέας Δημητρίου ανέφερε ότι η επόμενη σχολική χρονιά έχει οριστεί ως έτος εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, κάτι που σημαίνει, είπε, ότι "θα μπούμε σε μια φάση κατά την οποία θα επιταχυνθεί πολύ ο ρυθμός με τον οποίο θα εκσυγχρονίσουμε το εκπαιδευτικό σύστημα". Ο Υπουργός είπε ότι Επιτροπή που έχει ήδη οριστεί για τα αναλυτικά προγράμματα και τις διδακτικές μεθόδους, θα εργαστεί έτσι που στο τέλος του επόμενου σχολικού έτους να υπάρχει μια ολοκληρωμένη πρόταση για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα ως προς τα αναλυτικά προγράμματα και τις μεθόδους διδασκαλίας.
Σε ερώτηση για το πώς θα επιτευχθεί ο στόχος της συμφιλίωσης των κοινοτήτων μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, ο Υπουργός ανέφερε ότι θα υπάρξουν δραστηριότητες κατά τις οποίες οι μαθητές θα ενημερωθούν για το τι σημαίνει να ζουν σε μια Κύπρο χωρίς το Κυπριακό λυμένο, έναντι του να ζουν σε μια Κύπρο όπου το Κυπριακό θα έχει λυθεί. Ανέφερε επίσης ότι θα υπάρξει εκσυγχρονισμός των βιβλίων της ιστορίας και ότι για κάτι τέτοιο αναμένεται ολοκληρωμένη πρόταση από μια επιτροπή η οποία θα συνεργαστεί με την κεντρική επιτροπή για τα αναλυτικά προγράμματα Στόχος ανέφερε ο Υπουργός είναι να εκσυγχρονιστεί η διδασκαλία της ιστορίας στην εκπαίδευση. Σε ερώτηση τι θα πρέπει να αλλάξει σε σχέση με την ιστορία, ο Υπουργός Παιδείας επεσήμανε ότι η κυπριακή ιστορία των τελευταίων 50 χρόνων δεν υπάρχει στα βιβλία της ιστορίας της Κύπρου. Σημείωσε ότι θα προστεθούν πράγματα και ότι τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν τη σύγχρονή ιστορία της Κύπρου. Σε ερώτηση αν τα παιδιά θα μάθουν ότι έγινε εισβολή, ο κ. Δημητρίου απάντησε καταφατικά και διερωτήθηκε γιατί να μην περιληφθεί κάτι τέτοιο. Ο υπουργός ρωτήθηκε τί θα μάθουν οι μαθητές από την ιστορία που θα βοηθήσει και που δεν μάθαιναν μέχρι τώρα και απάντησε ότι δεν μπορεί να προτρέξει της επιτροπής. Σημείωσε ότι ένα νέο βιβλίο ιστορίας θα είναι έτοιμο σε περισσότερο από ένα χρόνο και εξέφρασε την επιθυμία κάτι τέτοιο να έρθει μέσα από την επιτροπή ως πρόταση.
Για τη νέα σχολική χρονιά, ο κ. Δημητρίου είπε ότι θα γίνουν συνέδρια στα οποία θα λάβουν μέρος οι μαθητές και θα μιλήσουν ειδικοί οι οποίοι θα εκφράζουν τις διάφορες απόψεις. "Θέλουμε νεολαία ενημερωμένη και θέλουμε νεολαία η οποία να κατανοεί ότι στην Κύπρο ζουν κοινότητες διαφορετικές", συμπλήρωσε.